Làng Hành Thiện thuộc xã Xuân Hồng, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định (nay là tỉnh Ninh Bình), không chỉ là một địa danh mà còn là một biểu tượng văn hóa độc đáo của Việt Nam. Được mệnh danh là “ngôi làng hình cá chép” nổi tiếng, nơi đây còn là cái nôi của nhiều danh nhân, trí thức kiệt xuất, góp phần làm rạng danh quê hương và đất nước. Với vẻ đẹp cổ kính, truyền thống hiếu học lâu đời và những di tích lịch sử quý giá, làng Hành Thiện đã trở thành một điểm đến hấp dẫn, thu hút du khách và những người con xa xứ tìm về nguồn cội.
Video trải nghiệm thực tế tại làng Hành Thiện:
Lịch sử và nguồn gốc tên gọi – Ngôi làng “Lý Ngư Vọng Nguyệt”
Làng Hành Thiện có lịch sử hình thành từ đầu thế kỷ 16, tên gốc là Hành Cung Trang. Tên gọi này tồn tại cho đến năm 1823, dưới triều vua Minh Mạng, làng được đổi tên thành Hành Thiện (行善), mang ý nghĩa “làm điều thiện”. Theo nhiều tài liệu, tên gọi này còn gắn liền với việc nhân dân trong làng luôn gìn giữ và phát huy truyền thống đạo đức, nhân nghĩa, giúp đỡ lẫn nhau.
Tuy nhiên, điều đặc biệt nhất làm nên tên tuổi của làng Hành Thiện chính là địa thế độc đáo, tựa một con cá chép khổng lồ đang quẫy mình. Vị trí đắc địa nằm giữa ngã ba sông Hồng và sông Ninh Cơ đã tạo nên hình ảnh một con cá đang bơi trong nước. Phần đầu cá hướng ra sông Ninh Cơ, còn phần đuôi quẫy về phía sông Hồng. Người dân Hành Thiện gọi thế đất này là “Lý Ngư Vọng Nguyệt” (cá chép trông trăng) hoặc “Lý Ngư Hóa Rồng”, thể hiện khát vọng vươn lên và truyền thống hiếu học của cả làng.
Truyền thống khoa bảng – Nơi sản sinh những nhân tài kiệt xuất
Nếu có một từ để miêu tả về làng Hành Thiện, đó chính là “khoa bảng”. Từ thời Nho học cho đến hiện đại, truyền thống hiếu học luôn được người dân nơi đây coi trọng như một “nghề” bên cạnh nghề làm ruộng. Con số đỗ đạt của làng là minh chứng hùng hồn cho truyền thống này:
- Thời phong kiến: Làng Hành Thiện có 419 người đỗ đạt, trong đó có 7 vị đỗ đại khoa (3 tiến sĩ, 4 phó bảng), 97 cử nhân và 315 tú tài. Người khai khoa cho làng là cụ Nguyễn Thiện Sĩ, đỗ Cử nhân năm 1522.
- Thời hiện đại: Từ năm 1945 đến nay, làng có gần 500 người tốt nghiệp đại học, trong đó có nhiều giáo sư, tiến sĩ, viện sĩ. Tỷ lệ học sinh thi đỗ đại học hàng năm của làng luôn ở mức rất cao, có năm lên tới 95-97%.
Làng Hành Thiện là quê hương của nhiều danh nhân làm rạng danh đất nước:
- Tổng Bí thư Trường Chinh (tên thật là Đặng Xuân Khu).
- Tiến sĩ Đặng Xuân Bảng, một nhà sử học và là ông nội của Tổng Bí thư Trường Chinh.
- Anh hùng Lao động, Giáo sư Vũ Khiêu (tên thật là Đặng Vũ Khiêu).
- Giáo sư, Tiến sĩ, Thầy thuốc Nhân dân Đặng Vũ Hỷ.
Sự thành công của họ không chỉ là niềm tự hào của dòng họ, mà còn là niềm tự hào chung của cả làng, của người dân Nam Định và cả dân tộc Việt Nam.
Kiến trúc và cảnh quan độc đáo – Dấu ấn của một “cổ trấn” giữa lòng quê hương
Làng Hành Thiện không chỉ nổi tiếng về học vấn mà còn về kiến trúc độc đáo, được quy hoạch bài bản từ hàng trăm năm trước. Toàn bộ làng được chia thành 14 dong (xóm), tương ứng với 14 khúc trên thân cá.
Một số công trình kiến trúc nổi bật ở làng Hành Thiện bao gồm:
- Chùa Keo Hành Thiện (Thần Quang tự): Đây là một trong những ngôi chùa cổ kính và có giá trị kiến trúc nghệ thuật cao của Nam Định. Chùa được xây dựng từ năm 1061, thờ Đức Thánh Tổ Thiền sư Không Lộ và đã được xếp hạng Di tích quốc gia đặc biệt. Nơi đây không chỉ là chốn tâm linh mà còn là nơi lưu giữ nhiều nét văn hóa độc đáo của làng.
- Nhà lưu niệm Tổng Bí thư Trường Chinh: Ngôi nhà nơi cố Tổng Bí thư Trường Chinh sinh ra và lớn lên đã trở thành “địa chỉ đỏ” giáo dục truyền thống cách mạng cho các thế hệ.
- Chợ Hành Thiện: Một khu chợ quê có kiến trúc đặc biệt với đình chợ và các quán ngói, là nơi giao thương sầm uất và thể hiện nét văn hóa sinh hoạt cộng đồng.
Bên cạnh đó, du khách đến đây còn có thể chiêm ngưỡng những ngôi nhà cổ, tường rào xây bằng vỏ sò, vỏ hến và những con đường lát gạch nghiêng, mang đậm dấu ấn của thời gian. Tất cả tạo nên một không gian hoài cổ, bình yên, khác hẳn với sự ồn ào của phố thị.
Nét văn hóa và đặc sản địa phương
Ngoài những giá trị lịch sử và kiến trúc, làng Hành Thiện còn nổi bật với những nét văn hóa phi vật thể và ẩm thực đặc trưng.
- Lễ hội chùa Keo: Lễ hội truyền thống của làng diễn ra vào trung tuần tháng 9 âm lịch, với nhiều nghi thức độc đáo như lễ rước nước, tế cá, đua thuyền,… nhắc nhở về truyền thống sông nước và nguồn gốc của làng. Lễ hội này đã được công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.
- Nghề truyền thống: Tuy không có nhiều nghề truyền thống nổi tiếng, nhưng làng từng phát triển nghề ươm tơ dệt lụa và làm mũ cứng. Hiện nay, các nghề thủ công này vẫn được lưu giữ và phát triển.
- Ẩm thực: Đến Hành Thiện, du khách có thể thưởng thức các món ăn dân dã, đậm đà hương vị đồng quê như bánh đúc, xôi nén, và nhiều món ăn đặc trưng khác của vùng đất Nam Định.
Làng Hành Thiện, Xuân Trường, Nam Định thực sự là một viên ngọc quý của văn hóa Việt. Từ địa thế độc đáo, truyền thống hiếu học đáng ngưỡng mộ, cho đến những di tích lịch sử và nét văn hóa đặc trưng, tất cả đã tạo nên một ngôi làng không chỉ đẹp về cảnh quan mà còn giàu có về giá trị tinh thần. Một chuyến đi về Hành Thiện sẽ là một hành trình tìm về cội nguồn, để hiểu thêm về một vùng đất “địa linh nhân kiệt”, nơi đã sản sinh ra những người con ưu tú cho quê hương và đất nước.
