Tháng 8 âm lịch hàng năm, khi tiết trời sang thu mát mẻ, lòng người con đất Việt trên khắp mọi miền Tổ quốc lại thành kính hướng về Nam Định, nơi có Khu di tích lịch sử – văn hóa quốc gia đặc biệt Đền Trần. Đây là thời điểm diễn ra Lễ hội Đền Trần Nam Định tháng 8 (còn gọi là Lễ hội Mùa Thu), một trong những sự kiện văn hóa, tín ngưỡng lớn nhất cả nước, nhằm tưởng niệm ngày hóa của Đức Thánh Trần – Quốc công tiết chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn. Lễ hội không chỉ là dịp để người dân tỏ lòng tri ân vị anh hùng dân tộc mà còn là một không gian văn hóa sống động, tái hiện lại hào khí Đông A lừng lẫy của vương triều Trần.
Nguồn gốc và ý nghĩa lịch sử sâu sắc của Lễ hội đền Trần Nam Định
Khác với Lễ hội Khai ấn Đền Trần diễn ra vào đêm 14 tháng Giêng với mong cầu cho một năm mới hanh thông, Lễ hội Đền Trần Nam Định tháng 8 âm lịch lại mang ý nghĩa “Uống nước nhớ nguồn”, hướng về cội rễ và tôn vinh công đức của các bậc tiền nhân.
Tưởng nhớ vị anh hùng dân tộc – Quốc Công Tiết Chế Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn
Trọng tâm của lễ hội mùa thu là ngày giỗ của Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn (20 tháng 8 âm lịch). Ông không chỉ là một nhà quân sự thiên tài, vị Tổng chỉ huy quân đội ba lần đánh tan quân xâm lược Nguyên-Mông hùng mạnh, mà còn là một tấm gương sáng ngời về lòng trung quân ái quốc và tinh thần “lấy dân làm gốc”. Tài năng và đức độ của ông đã khiến nhân dân tôn kính, suy tôn ông lên hàng Thánh, gọi ngài một cách thân thương và tôn nghiêm là Đức Thánh Trần. Lễ hội chính là dịp để hậu thế bày tỏ lòng thành kính, biết ơn vô hạn đối với công lao trời biển của Ngài trong việc bảo vệ giang sơn, xã tắc.
Tôn vinh vương triều Trần – Triều đại hào hùng bậc nhất lịch sử
Khu di tích Đền Trần là nơi thờ tự 14 vị vua Trần cùng toàn thể gia quyến và các vị quan văn, quan võ có công với đất nước. Triều đại nhà Trần (1225-1400) được xem là một trong những triều đại rực rỡ nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam. Với võ công hiển hách ba lần chiến thắng quân Nguyên-Mông, với sự phát triển rực rỡ về văn hóa, kinh tế và tư tưởng (sự ra đời của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử), nhà Trần đã để lại một di sản đồ sộ và niềm tự hào vô bờ cho dân tộc. Lễ hội Đền Trần tháng 8 là sự kiện nhắc nhở con cháu về một thời kỳ vàng son, về tinh thần đoàn kết, tự lực tự cường và ý chí bất khuất của cha ông.
Thời gian và địa điểm tổ chức lễ hội
- Thời gian: Lễ hội được tổ chức thường niên với các hoạt động chính diễn ra trong khoảng từ ngày 15 đến 20 tháng 8 âm lịch. Trong đó, ngày chính hội là ngày 20 tháng 8 âm lịch, ngày kỵ của Đức Thánh Trần.
- Địa điểm: Lễ hội diễn ra tại Khu di tích lịch sử – văn hóa quốc gia đặc biệt Đền Trần, tọa lạc tại đường Trần Thừa, phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định, tỉnh Nam Định (Nay là phường Nam Định, tỉnh Ninh Bình) Đây là vùng đất phát tích của nhà Trần, nơi lưu giữ những dấu ấn lịch sử quan trọng của vương triều này.
Các nghi lễ trang trọng và độc đáo tại lễ hội đền Trần Nam Định
Lễ hội Đền Trần tháng 8 được cử hành với nhiều nghi lễ truyền thống, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc, được thực hiện một cách trang nghiêm và thành kính.
Lễ rước kiệu
Từ đình làng Tức Mặc, một đoàn rước trang trọng bao gồm các đội nghi lễ, kiệu rước, các đội tế và đông đảo dân làng khởi hành trong tiếng nhạc bát âm và sự khuấy động của các đội lân-sư-rồng. Đoàn dừng chân dâng hương tại Chùa Phổ Minh để bái yết Phật Hoàng Trần Nhân Tông, sau đó tiến về Đền Trần.
Tại sân Đền Thiên Trường, nghi lễ dâng hương trọng thể diễn ra với phần đọc văn tế ca ngợi công đức nhà Trần và Hưng Đạo Vương. Điểm nhấn của buổi lễ là hình ảnh 14 thiếu nữ dâng 14 mâm hoa lên ban thờ 14 vị vua Trần. Sau khi các bô lão và đại biểu dâng hương, đoàn tiếp tục sang Đền Cố Trạch và Đền Trùng Hoa trước khi kết thúc bằng nghi lễ tế nam quan và nữ quan tại đền Cố Trạch.
Lễ rước Kiệu tại Lễ hội đền Trần Nam Định – Tác giả: Bùi Việt Hùng
Lễ tế và dâng hương
Trong suốt những ngày diễn ra lễ hội, các nghi lễ tế được tiến hành trang trọng tại các đền Thiên Trường, Cố Trạch và Trùng Hoa. Các đoàn tế lễ gồm các bô lão, chức sắc trong làng và đại diện chính quyền sẽ mặc lễ phục truyền thống, dâng lên các vật phẩm như xôi, gà, hoa quả… để cáo yết với các vị vua Trần và Đức Thánh Trần. Hàng vạn du khách và người dân địa phương cũng thành tâm dâng những nén hương thơm, cầu mong quốc thái dân an, gia đình bình an, hạnh phúc và noi theo tấm gương của các bậc tiền nhân để sống, học tập và làm việc tốt hơn.
Sôi động các hoạt động văn hóa dân gian truyền thống
Bên cạnh phần lễ trang nghiêm, phần hội của Lễ hội Đền Trần tháng 8 vô cùng náo nhiệt và hấp dẫn với nhiều hoạt động văn hóa, thể thao dân gian đặc sắc, thể hiện tinh thần thượng võ và đời sống văn hóa phong phú của người dân.
Đấu vật và biểu diễn võ dân tộc – tinh thần thượng võ thời Trần
Sới vật luôn là một trong những điểm thu hút đông đảo người xem nhất. Các đô vật từ khắp các địa phương trong và ngoài tỉnh về đây tranh tài. Những “keo vật” gay cấn, đẹp mắt không chỉ là cuộc thi tài sức mạnh, sự khéo léo mà còn là sự tái hiện tinh thần thượng võ, rèn luyện sức khỏe để bảo vệ Tổ quốc của quân dân nhà Trần. Tiếng trống hội giục giã, tiếng hò reo cổ vũ của khán giả tạo nên một không khí vô cùng sôi động và hào hứng.
Hát Chầu Văn – Di sản văn hóa phi vật thể
Nam Định được coi là một trong những “cái nôi” của nghệ thuật hát Chầu văn (hát văn). Trong không gian linh thiêng của lễ hội, những làn điệu chầu văn ca ngợi công đức của Đức Thánh Trần và các vị tướng lĩnh nhà Trần được các cung văn trình diễn đầy say mê. Âm nhạc réo rắt của đàn nguyệt, phách, trống cùng giọng hát lúc trầm hùng, lúc da diết tạo nên một không gian tâm linh huyền ảo, cuốn hút người nghe.
Múa lân sư rồng – Khí thế hào hùng
Các đoàn lân sư rồng với trang phục sặc sỡ, điêu luyện biểu diễn trong tiếng trống, tiếng thanh la vang dội. Những màn múa lân leo cột, nhả chữ, múa rồng uốn lượn… không chỉ mang lại không khí tưng bừng, vui tươi cho lễ hội mà còn mang ý nghĩa cầu chúc sự may mắn, thịnh vượng và thành công.
Chọi Gà – Thú vui dân gian lâu đời
Chọi gà là một trò chơi dân gian không thể thiếu trong nhiều lễ hội truyền thống ở miền Bắc. Những trận đấu kịch tính giữa các “chiến kê” dũng mãnh luôn nhận được sự cổ vũ nồng nhiệt từ khán giả, góp phần làm phong phú thêm các hoạt động giải trí trong lễ hội.
Múa rối nước
Múa rối nước là một hoạt động văn hóa dân gian đặc sắc và thường xuyên được tổ chức trong khuôn khổ Lễ hội Đền Trần, Nam Định vào tháng 8 Âm lịch. Đây là một phần quan trọng trong “phần hội”, góp phần tạo nên không khí vui tươi và đậm đà bản sắc văn hóa của vùng châu thổ sông Hồng.
Biểu diễn nghệ thuật truyền thống
Vào các buổi tối, sân khấu của lễ hội còn là nơi diễn ra các chương trình biểu diễn nghệ thuật truyền thống như hát chèo, múa rối nước, tuồng… do các đoàn nghệ thuật của tỉnh Nam Định và các tỉnh lân cận biểu diễn, phục vụ nhu cầu thưởng thức văn hóa của nhân dân và du khách.
Giá trị và sức sống bền bỉ của lễ hội đền Trần Nam Định
Lễ hội Đền Trần Nam Định tháng 8 âm lịch không chỉ là một hoạt động tín ngưỡng đơn thuần. Nó là một bảo tàng sống về văn hóa, lịch sử và tinh thần của dân tộc.
- Về mặt giáo dục: Lễ hội là cách giáo dục truyền thống lịch sử một cách trực quan và sinh động nhất cho thế hệ trẻ. Qua đó, khơi dậy lòng tự hào dân tộc, ý thức trách nhiệm trong việc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
- Về mặt văn hóa: Lễ hội góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa vật thể và phi vật thể của dân tộc, từ các nghi lễ cổ truyền đến các loại hình nghệ thuật và trò chơi dân gian độc đáo.
- Về mặt kinh tế – xã hội: Lễ hội là một sản phẩm du lịch văn hóa – tâm linh hấp dẫn, thu hút hàng vạn du khách mỗi năm, góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế – xã hội của địa phương.
Thay lời kết
Trải qua bao thăng trầm của lịch sử, Lễ hội Đền Trần Nam Định tháng 8 âm lịch vẫn giữ vẹn nguyên giá trị và sức hấp dẫn của mình. Về với lễ hội là về với cội nguồn, để được đắm mình trong không gian văn hóa đậm đà bản sắc, để được sống lại những trang sử hào hùng của dân tộc và để tri ân công đức của Đức Thánh Trần cùng các vị vua anh minh nhà Trần. Đây không chỉ là niềm tự hào của người dân Nam Định mà còn là di sản quý báu của cả dân tộc Việt Nam, một điểm hẹn văn hóa tâm linh không thể bỏ lỡ mỗi độ thu về.
>> Xem thêm: Cầu Ngói Chợ Thượng: Nét cổ kính rêu phong Bắc Bộ trên đất Nam Định
